Türk edebiyatının ilk tarihi romanı olma özelliğini taşıyan Cezmi, 1880 tarihinde dönemin hür seslerinden Namık Kemal tarafından yazılmıştır. Roman, II.Selim döneminde İran’la yapılan savaşta bulunan Cezmi adlı vatansever bir askerin başından geçenleri anlatmaktadır. Tarihi etkisinin yanında tutkulu bir aşk da romanda kendini göstermektedir.

ROMANIN ÖZETİ

16.yüzyılda geçen romanda Cezmi, kahraman bir asker olarak tasvir edilmektedir. Birikimli bir karakter olan Cezmi, cirit sporunda da ustalaşmış biridir. Osmanlı’nın İranlılarla yaptığı savaşa gönüllü olarak katılan Cezmi, savaş esnasında Kırım şehzadesi Adil Giray ile tanışır ve dost olur. Adil Giray bir baskında yakalanır ve esir düşer. Bu esaret Adil Giray’ı dönüşü olmayan bir yola sokar. Şahın karısı Şehriyar, Adil Giray’ı görür görmez ona âşık olur. Adil Giray ise şahın  kız kardeşi Perihan’a âşık olmuştur. Bu durum kadınlar arasında bir kıskançlık krizinin çıkmasına neden olurken Şehriyar, Adil Giray’ın da Perihan’a âşık olduğunu öğrenince her ikisini de öldürmeye karar verir. Cezmi, Adil Giray’a yardım etmek için harekete geçer ancak kaderin önüne geçemez. Şehriyar’ın kanlı planları sonucunda Adil Giray, Perihan ve Şehriyar ölür, Cezmi ise yaralı bir şekilde kılık değiştirerek ülkesine döner.

Namık Kemal’in kaleme aldığı Cezmi, merkezine tarihi bir olayı koymaktadır ve bu nedenle romanda yer alan karakterlerin bir kısmı gerçekte yaşamış tarihi şahsiyetlerdir. Vatan, millet gibi temaları eserlerinde sıklıkla kullanan Namık Kemal bu romanında, yiğitliği ve vatanseverliğiyle öne çıkan bir karakter kurgulamıştır. Cezmi romanı bu özelliğinin yanında tutkulu bir aşk hikâyesini anlatmakta ve politik çekişmelere de yer vermektedir.

Cezmi, edebiyat otoriteleri tarafından sübjektif olması nedeniyle eleştiri almıştır. Namık Kemal kendi görüşlerini romanında aktarırken, yer yer mübalağa yapmış ve psikolojik tasvirleri ihmal etmiştir. Fakat Cezmi, artısıyla eksisiyle Türk edebiyatında yazılmış ilk tarihi romandır. Konusunu tarihten alması ve gerçek karakterlere yer vermesi ile alanında ilk olarak kendinden sonraki kuşaklarda örnek teşkil etmiştir.